Carnaval in Bergen op Zoom is anders dan in alle andere steden. Er wordt in het Krabbegat Vastenavend gevierd, waarbij we niet verkleed gaan in carnavalspakken, maar in onze bullen (lees: gordijnen, rode zakdoeken en alles wat je maar kunt verzamelen op zolder) als echte dweil. Ben je benieuwd hoe het eraan toegaat in Bergen op Zoom, of ben je van plan om hier een keer carnaval (Vastenavend) te vieren: dan vind je hier alles wat je moet weten over dit unieke feest!
Waarom geen Carnaval, maar Vastenavend?
Vastenavend is al een eeuwenoude traditie. In 1412 werd er volgens oude geschriften een muzikant betaald door het stadsbestuur voor een optreden in het Krabbegat. Vanwege een stadsbrand zijn er geen eerdere bewijzen gevonden, maar het vermoeden is dat het feest ook voor 1412 al werd gevierd.
Waar voorheen nog afwisselend de termen Vastelavond (tot 1600), Vastenavond en Carnaval (vanaf 1875) werden gebruikt, werd in 1946 Stichting Vastenavend opgericht. Aangezien er destijds veel twijfels waren rondom het wel of niet vieren, door de oorlog en de slechte naam die carnaval droeg, werd er een manifest opgesteld met de regels van de Vastenavend. Dit manifest vormt nog steeds de basis voor het feest van nu.
Kleding die je kunt dragen in ’t Krabbegat
In ’t Krabbegat geldt met Vastenavend een speciale dresscode. Hier kom je niet weg met een nieuw gekocht pak uit de carnavalswinkel, maar is het juist de bedoeling dat je creatief omgaat met alles wat jij nog in huis hebt.
Deze traditie komt voort uit de periode net na de Tweede Wereldoorlog, waar er weinig geld was, en gekeken werd naar wat er mogelijk was met de spullen die mensen in huis hadden staan. Sta er dus niet gek van te kijken als je ineens iemand met een lampenkap of vogelkooi op zijn of haar hoofd ziet rondlopen, dat is precies hoe dat vroeger ook werd gedaan!
De kleding die vaak wordt gedragen in de stad is bij de mannen een leren jas, een boerenkiel, een gordijn, een zakdoek met de punt naar achteren en een hoedje. Bij vrouwen zie je vaak een bontjas, een jurk of rok, een gordijn en een zakdoek met de punt naar achteren.
Heb je nog geen kleding in huis? Dan zijn er verschillende winkels waar je tweedehands Vastenavend bullen, maar ook nieuwe items kunt scoren. Ga maar eens langs bij deze adresjes:
- Vintage Vastenavend: Fortuinstraat 20 in Bergen op Zoom. Deze winkel is geopend op donderdag en vrijdag van 13.00 tot 17.00 uur en op zaterdag van 10.00 tot 17.00 uur.
- Bergse Dumphal: Van Konijnenburgweg 1A in Bergen op Zoom. Deze winkel is geopend van maandag tot en met zaterdag.
- Dietvorst Feestartikelen: Bosstraat 14 in Bergen op Zoom. Deze winkel is geopend van maandag tot en met zaterdag.
Muziek tijdens de Vastenavend
In Bergen op Zoom hoor je over het algemeen geen carnavalhits in de kroegen of op straat. We genieten hier van de vastenavendliedjes die jaar na jaar worden gespeeld door meer dan 100 verschillende dweilbandjes. In deze vastenavendliedjes wordt al sinds 1865 de draak gestoken met gebeurtenissen uit de maatschappij.
Nu worden deze liedjes jaarlijks aan de hand van het motto geschreven door een commissie bij de Stichting Vastenavend. Ieder jaar komt er dus een nieuw liedje uit, die weer toe wordt gevoegd aan de verzameling en die je de komende tijd blijft horen in cafés en het repertoire van de bandjes. Dit jaar (2024) is het motto ‘Ziede z’ok vliege?!’ en daarbij is het volgende liedje uitgebracht:
Je danst hierop overduidelijk geen polonaise en gaat niet hossend door de kroeg. Alleen wat doe je dan wel? Ik zou het meer swingen op de muziek noemen. Zak een beetje door de knieën en beweeg lekker losjes met je armen. Als je samen met iemand wilt dansen, neem diegene dan onder d’n arm en loop gezakt door de knieën naar voor en achter. Laat je vooral lekker gaan en denk er niet te veel over na, dat maakt het juist leuk!
Prins, Peperbus en andere belangrijke figuren
Tijdens carnaval zijn er in ieder(e) stad of dorp belangrijke sleutelfiguren. In Bergen op Zoom heb je naast de Prins, ook nog de Nar, Steketee, de Gròòtste Boer, Heks Wana, en heel opmerkelijk, speelt de kerktoren de Peperbus ook een belangrijke rol.
De hoofdpersonages (de Prins, Nar, Steketee en de Gròòtste Boer) maken zichzelf op 11-11 bekend, maar mogen wel meerdere jaren op rij hun rol vervullen. Ze blijven meestal dus jaren in hun rol, waardoor een afscheid eventueel ook op 11-11 kan worden aangekondigd.
Prins Wannes III (2021-heden)
Sinds 2021 wordt het Krabbegat geleidt door Prins Wannes III. De Prins wordt tijdens Vastenavend gezien als de drager van de leut. Hij is voor het eerst in zijn wit-roodgestreepte pak te zien tijdens de intocht, waar hij op de Prinsenwagen samen met de Nar de stad binnentreedt en hij op het podium voor het Stadhuis de stadssleutel overhandigd krijgt door de burgemeester.
De Nar
Naast de Prins staat de Nar als zijn rechterhand, die met zijn narrenstok en rood-groene kostuum goed te herkennen is. Zijn grappige capriolen zorgen voor de nodige humor en luchtigheid tijdens Vastenavend. Het lollige karakter van de Nar staat voor de carnavaleske ondeugendheid, en zo wordt er tóch een beetje verwezen naar vroeger.
Steketee
Waar de Nar en de Gròòtste Boer al voor de oorlog een rol speelde in het gevolg van de Prins, werd Steketee hier later aan toegevoegd. Als politieagent wordt hij gezien als de handhaver van de leut. Je kunt hem herkennen aan zijn mooie gepoetste medailles op zijn politiepak.
De Gròòtste Boer
De Gròòtste Boer is het hoofd van de Boerenploeg (leden van de Stichting Vastenavend, zoals het gevolg van de Prins ook wel genoemd wordt) en daarmee de vertegenwoordiger van alle krabben. Hij draagt een zondags zwart pak met een parasol met spruitjes en peentjes, als een verbinder tussen de stad en het platteland.
Tijdens de intocht leest de Gròòtste Boer de ellef-gebooje voor, de regels waar de krabben zich tijdens de Vastenavend aan moeten houden. Waarna hij met de Prins, de Boerenploeg en de Gemeenteraad samenkomt bij de Draak voor een Pratje op ’t Biljart. Hier wordt de Prins ingelicht over de gebeurtenissen van afgelopen jaar, en worden er (maar al te graag) steekjes onder water gegeven over het beleid.
Heks Wana
Wana is de Heks van Reimerswaal, een kenmerkend personage dat vanaf de intocht op de Grote Markt komt te staan. Bij haar beeld op de wagen hoort een kraai, die aan het einde van de Vastenavend valt. Als deze valt, is daarmee het feest ten einde. Soms speelt Wana ook een rol in de Kindervastenavend op maandagmiddag, maar het is geen uitgevoerde rol die jaarlijks terugkomt.
De Peperbus
Tot slot hebben we ook de Peperbus, en dit is wel een hele bijzondere verschijning. Tijdens carnaval (Vastenavend) in Bergen op Zoom wordt namelijk de kerktoren van de Sint Gertrudiskerk aangekleed. Hij krijgt een masker met een gezichtje, een boerenkiel met rode zakdoek en twee armen. Tijdens de Kindervastenavend heeft de Peperbus vaak een prominente rol en kan hij zelfs praten!
Programma Vastenavend in Bergen op Zoom
Vastenavend in Bergen op Zoom is één groot feest. Het begint ieder jaar al op Neuzebal, en vanaf dat moment is er ieder weekend feest. Ideaal voor iedereen die er geen genoeg van kan krijgen. Tijdens de vier-daagse komen er in totaal meer dan 100.000 mensen naar de stad. Hier vind je een overzicht van het programma van de Vastenavend met alle jaarlijkse hoogtepunten.
Neuzebal (20 januari 2024)
Tijdens Neuzebal in de Stoelemat wordt het nieuwe liedje bekend gemaakt door de Prins. Op deze dag beginnen eveneens de voorweekenden, en is het ieder weekend feest tot aan de Vastenavend zelf.
Intocht (10 februari 2024)
Op zaterdag om 15.11 uur komen de Prins en zijn gevolg aan in de stad. Ze komen bij het station aan op de Blauwe Schuit, en daar stappen de Prins en de Nar over op de prinsenwagen. De prinsenwagen wordt ieder jaar opnieuw gebouwd aan de hand van het motto.
Vanaf daar rijden de wagens richting de Grote Markt, en ze worden vergezeld door vele dweilbandjes. Op de Grote Markt krijgt de Prins de stadssleutel overhandigd en spreekt de Gròòtste Boer de ellef-gebooje uit, waarna het feest écht kan beginnen.
Dweilbandfestival (11 februari 2024)
Op zondag is altijd het jaarlijkse Dweilbandfestival. Tijdens het Dweilbandfestival in de Stoelemat nemen de verschillende dweilbands het tegen elkaar om kans te maken op één van de prijzen. Na het festival verplaatsen de bandjes zich naar de Grote Markt voor de prijsuitreiking die om 19.30 uur plaatsvindt.
Kindervastenavend (12 februari 2024)
Maandagmiddag om 14.22 uur begint de Kindervastenavend op de Grote Markt voor het Stadhuis. De hoofdrolspelers van de Vastenavend geven een voorstelling op het podium en vermaken de kinderen van jong en oud.
Dweilavond (12 februari 2024)
Maandagavond is de traditionele Dweilavond van 18.00 tot 21.00 uur op de Dubbelstraat. Tijdens de Dweilavond kun je kijken naar verschillende sketches die worden opgevoerd, of je kunt natuurlijk zelf meedoen als je een leuk idee hebt! De elf beste acts worden uitgeroepen tot Stééngoeie Dweil tijdens de prijsuitreiking op dinsdag.
Grote Optocht (13 februari 2024)
De Grote Optocht vindt altijd plaats op de dinsdag van de Vastenavend. De optocht van Bergen op Zoom is groots en indrukwekkend om te zien met veel wagens en acts. De reclamestoet vertrekt om 12.30 uur van de Kaai en de Optocht begint om 13.00 uur. Rond 14.22 uur komt de Optocht onder leiding van Steketee aan op de Grote Markt. De volledige route van de optocht is als volgt:
Vallen van de Kraai (14 februari 2024)
Dinsdagavond om 23.30 uur komt de Vastenavend weer ten einde met het Vallen van de Kraai. Dit spektakel vind plaats op de Grote Markt, waar iedereen nog één keer samenkomt om het feest af te sluiten.
Nog wat laatste tips voor een leuke Vastenavend
Kom je met Vastenavend naar Bergen op Zoom, oftewel ’t Krabbegat, dan heb ik nog wat laatste tips:
- Ga lekker dweilen. Bij Vastenavend trek je van café naar café en dat maakt het eigenlijk ook het leukste. Blijf dus niet hangen in één kroeg, maar verplaats na een biertje, of twee, al dweilend naar de volgende. Zo zie je het meeste van de stad, maar heb je ook de meeste kans om leuke dweilbandjes tegen te komen.
- Zeg geen ‘alaaf’, maar ‘agge mar leut et’. Bij deze Bergse groet wordt de linkerhand naar de neus gebracht.
- Met een bonnenboekje kun je tijdens de Vastenavend (en iets daarna) betalen. Je betaalt €30,- voor 10 bonnen, en daarmee €3,- voor een biertje.
Daarnaast vooral gewoon lekker genieten van iedere dag die je meeviert. Agge mar leut et!